Κοινωνικός μετασχηματισμός στα Ιόνια νησιά από 15ο έως τον 19ο αιώνα

Δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία με τίτλο «Η ανάπτυξη των κοινωνικών αγώνων τσα Ιόνια νησιά»
Ιστορικά σελ 41
3 Αυγούστου 2014

Ο λαός των νησιών του Ιονίου βίωσε  μια απάνθρωπη σκλαβιά κατά την βενετσιάνικη κατοχή (1484-1797), διαφορετική από εκείνη που ζούσαν οι χριστιανικοί πληθυσμοί στη στεριά κάτω από τους «αλλόθρησκους» και «απολίτιστους» Οθωμανούς.

Η απάνθρωπη οικονομική εκμετάλλευση ως  αποτέλεσμα τυραννικής καταπίεσης που με την μορφή της βαριάς φορολογίας, της υποχρεωτικής στράτευσης, της επάνδρωσης πολεμικών πλοίων αλλά και της μορφής διοίκησης που επέτρεπε στην κλειστή τάξη των αρχόντων το δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στις κατώτερες κοινωνικές τάξεις.

Τα ονόματα των αρχόντων, γραμμένα σε τοπικές libro d’oro, εξασφάλιζαν τα προνόμια. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν ξενόφερτοι τυχοδιώκτες που συνήθως βοήθησαν πολεμώντας για την Βενετία.

 

Μια πρωτοαστική τάξη κάνει την εμφάνισή της μέσα από διαφοροποιήσεις μεταξύ στρωμάτων καλλιεργητών που προκύπτει από την διαφοροποίηση της ίδιας της παραγωγής. Η  πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου διευκολύνεται από την παραγωγή ανταλλακτικών αξιών και την κυκλοφορία του χρήματος. Περνώντας μέσα από την διαδικασία συσσώρευσης ένα μέρος του κεφαλαίου αρχίζει να εξελίσσεται σε παραγωγικό και έτσι έχουμε την εμφάνιση βιοτεχνικών μονάδων όπως υφαντουργία, σαπωνοποιία, τυπογραφία κλπ.  Ο κοινωνικός μετασχηματισμός έχει σαν αποτέλεσμα την παρουσία  τριών κοινωνικών τάξεων, Ευγενών,  Αστών και πόπολο.

 

Με την οικονομική και κατ’ επέκταση κοινωνική ισχυροποίησή της αστικής τάξης, αναδύονται και πολιτικά θέματα εκπροσώπησής της, όπως την συγκρότηση ιδιαίτερου σώματος, την καταγραφή σε ιδιαίτερο βιβλίο και την εκλογή αντιπροσώπων της τάξης.  Οι ευγενείς καταγγέλλουν τους νεωτερισμούς ως βόμβα στα θεμέλια του συστήματος. Η διαφορά επιλύεται συμβιβαστικά από τους Βενετούς, συμπεριλαμβάνοντας στο Συμβούλιο της Κοινότητας  αστούς με τέτοια οικονομική επιφάνεια που να έχουν την δυνατότητα να καταβάλουν στο ταμείο της πόλης τα σχετικά ποσά.

 

Οι ποπολάροι αποτελούν έναν ανομοιογενές σχηματισμό από μικροαστικά στρώματα μικρεμπόρων, τεχνιτών, αγροτών και εργατών  με κοινό χαρακτηριστικό την έλλειψη πρόσβασης στην εξουσία. Η πολυτεμαχισμένη  παραγωγική απασχόληση τους αποτρέπει από την απόκτηση ταξικής συνείδησης και η οργάνωση στις συντεχνίες, μάλλον παίζει αρνητικό ρόλο αφενός γιατί ήταν απόλυτα ελεγχόμενες από την εξουσία και αφετέρου γιατί τα συμφέροντα τους ήταν συνήθως αλληλοσυγκρουόμενα.
Στα μέσα του 18 αιώνα οι αστοί γαλουχημένοι από τις Νέες Ιδέες του Διαφωτισμού με την επιστροφή στις αξίες της αρχαίας Αθήνας, της Σπάρτης και της Ρώμης, αποκτούν Ελληνική Εθνική συνείδηση και μάλιστα πολύ πριν να έρθει στα Ιόνια νησιά η Φιλική Εταιρεία διαδικασία που μεταλαμπαδεύεται και στους ποπολάρους.

Όταν η χρεοκοπημένη δημοκρατία των δόγηδων διαλύεται από τον ελευθερωτή Ναπολέοντα, οι αστοί γαλουχημένοι από τις Νέες Ιδέες, πιστεύοντας στην «Ανάσταση του Γένους» αποθεώνουν τους Γάλλους και μέσα σε πανηγύρια καίνε τη «Χρυσή Βίβλο» των αρχόντων.  Μέσα στα δύο χρόνια που οι δημοκρατικοί Γάλλοι διαφεντεύουν τα νησιά, διαλύονται οι φεουδαρχικοί θεσμοί διοίκησης και επικρατούν νεωτερικοί θεσμοί πολιτικής εξουσίας, με βασικό κορμό τους αστούς. Με την αποχώρηση των Γαλλικών δυνάμεων οι αστοί στήνουν το δικό τους κράτος και με το Σύνταγμα του 1800 (και του 1803) προσπαθούν να κατοχυρώσουν τα πολιτικά τους προνόμια έναντι των ευγενών. Στην ουσία το κράτος αυτό ήταν προϊόν συμβιβασμού μεταξύ αστών από τη μία και των ευγενών και των Μεγάλων Δυνάμεων που δεν ήταν διατεθειμένες να παραδώσουν την εξουσία.

Η κατοχή των νησιών από την Αγγλία, που ήταν μια αναπτυγμένη καπιταλιστική χώρα, χαρακτηρίζεται από την ιδεολογική και κοινωνική κυριαρχία των ντόπιων αστών,  χωρίς όμως να έχουν ουσιαστική πρόσβαση στην πολιτική εξουσία που την ασκεί ο Άγγλος Αρμοστής  με τους ανθρώπους του, ξένους,  από την Μάλτα την Σικελία την Κορσική και την συνδρομή των ντόπιων ευγενών.
Οι ντόπιοι αστοί έμποροι και βιοτέχνες ασφυκτιούν ανίκανοι να ανταγωνιστούν το Βρετανικό κεφάλαιο, και χωρίς πρόσβαση στην νεοσύστατη από τους Άγγλους Ιονική Τράπεζα.
Τα πιο καταπιεσμένα στην υπό διαμόρφωση κοινωνική πυραμίδα στρώματα των αγροτών, εξεγείρονται από την ανήλεη φορολόγηση  των προϊόντων τους αλλά και τον απόηχο των κοινωνικών επαναστάσεων που σαρώνουν την Ευρώπη υποχρεώνοντας τους Εγγλέζους σε αναβάθμιση του κοινοβουλίου.

Η περίοδος λίγο πριν από την ένωση με την Ελλάδα βρίσκει τα Ιόνια νησιά,  με μια ταξική πολιτική διαστρωμάτωση αποτελούμενη από δύο αστικά κόμματα στην βουλή (των «Ριζοσπατών» και των «Μεταρρυθμιστών» που εκφράζουν τις αντιθέσεις βιοτεχνικού – εμπορικού κεφαλαίου, πόλης –  υπαίθρου και επίσης διαφοροποιήσεις στο θέμα της ένωσης με την Ελλάδα), μια αγροτική τάξη στην ουσία ηττημένη και φοβισμένη η οποία μοιράζεται ανάμεσα στα δύο αστικά κόμματα και μια εργατική τάξη που αρχίζει να αποκτά ταξική συνείδηση και να οργανώνεται στο τέλος του 19^ου αιώνα με την εμφάνιση των νέων ιδεολογικών ρευμάτων.

 
Spyros Kanaliotis – https://kanali.wordpress.com

Βιβλιογραφία
Η Διαμόρφωση της Αστικής Ιδεολογίας στα Επτάνησα – Κώστας Σκορδούλης – Βιβλιοθήκη Ζακυνθινών Μελετών – 1986